Stel u koopt een nieuwe keuken. De leveringstermijn is twee weken. Door omstandigheden waar de keukenleverancier niets aan kan doen levert hij drie dagen later dan gepland. De leverancier vergoedt u het "geleden ongemak" door u een bedrag te betalen dat meer is dan de koopprijs die u aan hem heeft betaald. In de tussentijd heeft hij u ook van eten en drinken voorzien.
Niet een economisch duurzame propositie. Toch de werkelijkheid in de Europese luchtvaart. In geval van een vertraging verstrekt de maatschappij zorg en ondersteuning (maaltijden en hotelovernachting) en bestaat er - vanaf 2009 - ook recht op compensatie in geld. Een vast bedrag - afhankelijk van de afstand van de vlucht - dat kan oplopen tot 600 euro per passagier. Bij low cost maatschappijen is de compensatie in de regel meer dan wat er voor het ticket betaald is. De passagier is dan gratis naar zijn bestemming gebracht en heeft geld verdiend.
Hoe is dit ontstaan? Het startpunt is in 2005. Toen werd de EU-verordening over passagiersrechten voor de luchtvaart van kracht. De Europese Commissie wilde met die verordening twee destijds gangbare praktijken terugdringen. De ene praktijk betrof instapweigering door overboeken (waarbij er meer stoelen verkocht worden dan er aan boord zijn) en de andere het annuleren van vluchten om commerciële redenen (door bijvoorbeeld op het laatste moment vluchten samen te voegen om te voorkomen dat je half leeg vliegt).
Om daar wat aan te doen, werd een compensatieverplichting voor de luchtvaartmaatschappij van een vast bedrag per gestrande passagier in het leven geroepen. De opzet van die compensatieverplichting - in feite een boete - was het bewerkstelligen van gedragsverandering. Met overboeken en annuleren om commerciële redenen was niet meer alleen financieel voordeel te behalen, nee het ging de maatschappijen nu geld kosten.
Begrijpelijk dat de EU-wetgever daar ingreep. Beide praktijken zijn commerciële opzetjes in het belang van de maatschappij, waar de passagier de dupe van wordt. So far, so good. In 2009 kwam daar verandering in. Het Europese Hof paste eigenmachtig de wet aan door deze compensatieplicht - tegen de uitdrukkelijke wens van de wetgever in - ook van toepassing te verklaren voor vertragingen vanaf drie uur.
In de kroeg waar ik vroeger kwam hing een bordje aan de muur:
"Wij hebben een afspraak met de bank; zij schenken geen bier en wij geven geen krediet"
Langs de lijnen van de fundamentele afspraak binnen de rechtstaat; de wetgever spreekt geen recht en de rechter maakt geen wetten. Het Hof had daar kennelijk geen boodschap aan. Met deze uitspraak, het zogenoemde "Sturgeon-arrest", vlogen de passagiersrechten uit de bocht. Vertraging is niet hetzelfde als overboeking of annulering. Het is geen bewust commercieel opzetje vooraf maar iets wat de luchtvaartmaatschappij overkomt. Bij het volgens planning uitvoeren van vluchten blijft een onderneming afhankelijk van allerlei onvoorziene omstandigheden waar de luchtvaartmaatschappij geen invloed over heeft, zoals weersomstandigheden, stakingen, onverwachte vliegveiligheidsproblemen en congestie op luchthavens. Vertraging of het "off schedule" vliegen kent geen commercieel voordeel. Het stelt de maatschappijen juist voor hoge kosten. Een luchtvaartmaatschappij doet dan ook alles wat binnen haar macht ligt om vertraging te voorkomen en het schema volgens planning uit te voeren. Maar kan dat niet altijd. Het zal voor de komende jaren nog wel de realiteit blijven.
Het doorschieten van de passagiersrechtenverordening naar regelgeving die in internationaal perspectief voor de passagier ongekend genereus is, doet de concurrentiekracht van de EU-maatschappij ten opzichte van haar concurrentie van buiten de EU niet veel goeds. De meer beschouwelijke levensvisie achter deze materie is of al het ongemak in het leven nu moet worden gecompenseerd met geld. Zeker indien het ontstane ongemak (in deze kwestie vertraging) niet aan een ander te wijten is. Denk bijvoorbeeld aan een onverwacht technisch probleem tijdens vluchtuitvoering, wat niet te maken heeft met onvolkomen onderhoud.
Jochem Croon
Advocaat en specialist voor de luchtvaartsector
[email protected]
